نگاهی دقیق به شبکه ملی اطلاعات

مدت نسبتا زیادی است که همگان با واژه “اینترنت ملی” اشنا شده اند. با کند یا قطع شدن  مقطعی اینترنت جهانی در بازه های زمانی مختلف و اظهارات مسئولان کشور در مورد برنامه آینده دولت برای راه اندازی سراسری شبکه ملی و رواج شایعاتی مبنی بر قطع شدن اینترنت جهانی موجب نگرانی فعالان حوزه IT  و حتی بسیاری از مردم عادی شده است. اما در این میان کمتر کسی اقدام به بررسی مزایای این شبکه ملی نموده است. دراین مقاله قصد تشریح شبکه ملی اطلاعات کشور و سرویس ها و فرصت های قابل ارایه در این بستر را خواهیم داشت.

این روزها موضوع شبکه ملی اطلاعات یا همان شبکه اینترانت ملی که به اشتباه با نام “اینترنت ملی” را از زبان مسئولان و دست‌اندرکاران حوزه فناوری اطلاعات زیاد می‌شنویدکه خوراک رسانه‌ای خوبی برای شبکه‌های خبری داخلی و خارجی به شمار می‌رود.. شبکه‌ای که در آن می‌توان به راحتی در فضای وب گردش کرد و دیگر خبری از آلودگی‌های اینترنتی نیست.

[irp posts=”۶۵۰۹″ name=”اینترنت چیست و چگونه کار میکند | هر آنچه بایستی در مورد زیرساخت اینترنت بدانید”]

اما اینترانت ملی چیست و چگونه از شبکه ملی اطلاعات استفاده کنیم؟ برخی کارشناسان معتقدند که شبکه ملی اطلاعات همان فیلترینگ معروف خودمان است که به شما اجازه ورود به فضاهای آلوده در وب و سایت‌هایی را که به هر دلیلی جلوی فعالیت آنها گرفته شده است نمی‌دهد. اما این تمام موضوع نیست !

اولین زمزمه‌ها در مورد شبکه ملی اطلاعات (جایگزین صحیحی برای عبارت غلط اینترنت ملی) در سال ۱۳۸۴ به گوش رسید. زمانی که مهندس عبدالمجید ریاضی، سمت‌ معاونت فناوری اطلاعات وزارت ارتباطات و همچنین دبیر شورای عالی فناوری اطلاعات را بر عهده داشت و ایده‌ی شبکه ملی اطلاعات را مطرح نمود.

از نظر مهندس ریاضی، مهمترین دلیل پیاده‌سازی شبکه ملی اطلاعات، کاهش وابستگی به شبکه جهانی اینترنت است. بدین معنا که تجهیزات و زیرساخت‌های لازم برای مدیریت یک شبکه‌ی سراسری اطلاعاتی و ارتباطی ملی در کشور فراهم باشد تا چنانچه جامعه‌ی جهانی، ایران را از دسترسی به شبکه جهانی اینترنت محروم کرد (همانند باقی انواع تحریم که علیه کشورمان صورت می گیرد) و یا به دلیل رخدادهای فیزیکی (قطع کابل‌ها و …) دسترسی به شبکه جهانی قطع شد، ما بتوانیم تا حد زیادی به توانایی‌های خود متکی بوده و مستقل عمل کنیم.

البته هدف از طرح ایده‌ی شبکه‌ی ملی اطلاعات این نیست که ایران قصد داشته باشد از اینترنت جهانی جدا شود بلکه کاهش هزینه‌های خرید پهنای باند، افزایش امنیت اطلاعات ملی، توسعه تجهیزاتی و اطلاعاتی، تبدیل شدن به هاب و شاهراه انتقال اطلاعات منطقه، توسعه نرم‌افزاری و مقوله‌هایی از این دست در این طرح مورد توجه هستند.

وجود چنین شبکه‌ای علاوه بر تضمین دسترسی امن و پایدار به سرویس‌های ملی، کاربران را از پهنای باند بسیار بالایی برای ارتباط و انتقال اطلاعات بهره‌مند خواهد کرد. چرا که بستر اجرای این طرح، شبکه ملی فیبر نوری ایران است که توسط شرکت ارتباطات زیرساخت توسعه داده شده و در پایان سال ۱۳۸۹ به بیش از ۱۵۵ هزار کیلومتر در سراسر کشور گسترش یافته است.

علی حکیم‌جوادی – رییس سازمان فن‌آوری درباره ویژگی شبکه‌ ملی اطلاعات اظهار کرد: این شبکه مجموعه‌ای از شبکه‌هاست که شامل تمامی شبکه‌های جامع علمی، بازرگانی، دولت، مالیات و گمرک می‌شود، به‌گونه‌ای که با اتصال‌های خود به شبکه‌ی ملی اطلاعات تحت مدیریتی یکپارچه درمی‌آیند.

وی عنوان کرد: باید هر شبکه‌ای که در داخل راه‌اندازی می‌شود را جزئی از شبکه‌ی ملی اطلاعات دانست که در این راستا یکی از اقدامات ضروری و مهم، انتقال میزبانی از خارج به داخل کشور است که به IDC‌ یا دیتاسنتر ملی نیاز دارد که بخشی از زیرساخت هم مورد نیاز خواهد بود.

به شما پیشنهاد می شود برای کسب اطلاعات در حوزه مرکز داده چیست مقاله ما را مطالعه نمایید.

او ابراز کرد: راه‌اندازی دیتاسنتر داخلی در دستور کار سازمان است و بخشی از آن در استان‌ها در حال شکل‌گیری و تکمیل است البته بخش‌هایی از آن نیز به بهره‌برداری رسیده است.

البته در صورت نگاهی دقیق تر به این شبکه ملی خواهیم دید که بر خلاف ادعای بسیاری از مسئولان مبنی بر فراهم شدن امنیت در بستر داخلی و عدم دسترسی خارجی به اطلاعات محرمانه داخلی، چنین موضوعی صحت قطعی ندارد. با تبادل اطلاعات در بستر داخلی، دسترسی خارجی به این اطلاعات تنها سخت تر شده اما همچنان امکان پذیر است.

جدای از مساله از نحوه راه اندازی و فراهم شدن امنیت داخلی اطلاعات، مبحثی که بیش از پیش نگرانی عموم را در پی داشته، رواج برخی شایعات مبنی بر قطع شدن اینترنت جهانی پس از پیاده سازی شبکه ملی است. گرچه که تا کنون مسئولان اعلام نمودند که اجرای طرح شبکه ملی به معنای قطع اینترنت جهانی نیست و این دو قرار است در کنارهم و به صورت موازی فعالیت داشته باشند. البته همه ما تا کنون تجربه کندی و قطعی مقطعی اینترنتی را در برخی شرایط داشته ایم. این موضوع باعث شده تا اکثر شرکت های ارایه دهنده خدمات میزبانی وب از جمله ایران هاست، شروع به راه اندازی دیتاسنتر داخلی خود نموده و ارایه سرویس در داخل کشور را نیز آغاز کنند.

در حال حاضر می توان بین سرویس های میزبانی داخلی و خارجی تفاوت های عمده ای را از نظر سرعت بیان نمود. به عنوان مثال در ادامه تصویری زمان لازم برای پاسخ به درخواست Ping   یا Ping time هریک از سرویس های داخل ایران و خارج از ایران نمایش داده شده است.

در تصویر زیر نمونه از نتایج به دست آمده از Ping time سرورهای ایران هاست واقع در کانادا نمایش داده می شود. همانطور که در قسمت های مشخص شده با خطوط قرمز رنگ نیز مشاهده می کنید، مدت زمان لازم برای پاسخ به هریک از درخواست از سمت سرور کانادا بین ۱۹۰ تا ۲۵۰ میلی ثانیه می باشد.

در تصویر بعدی، نمونه ای از Ping time سرورهای ایران هاست که واقع در ایران و متصل به شبکه ملی هستند نمایش داده می شود. همانطور که در قسمت های مشخص شده با خطوط قرمز رنگ مشاهده می کنید، مدت زمان لازم برای پاسخ به هریک از درخواست ها در سرورهای ایران بین ۱۰ تا ۲۵ میلی ثانیه بوده که این اعداد نشان دهنده سرعت ۱۰ برابر بیشتر ارتباطی برای سرورهای داخل ایران در مقایسه با سرورهای خارجی می باشد.

همانطور که در بالا نیز اشاره شد، با یک آزمایش بسیار ساده و سطحی نیز می تواند اختلاف سرعت بین اینترنت داخلی و جهانی را به صورت فاحشی مشاهده کرد.البته لازم به ذکر است که در مثال فوق، بالا بودن زمان پینگ سرورهای کانادایی دلیلی بر کند بودن آن ها نیست، لذا این تفاوت تنها به خاطر ساختار و مهندسی اینترنت داخل کشور است که در پی آن، ارتباط کاربران با سرورهای داخلی بسیار سریعتر از سرورهای خارجی می باشد و این امر برای کاربران خارج از کشور کاملا برعکس می باشد.

اما با توجه به سرعت قابل توجه سرورهای داخل ایران برای کاربران داخلی، وجود سرورهایی از قبیل ایمیل در ایران، می تواند مشکلاتی را نیز برای کاربرانش به وجود آورد. در پی تحریم های بین المللی علیه ایران، بسیاری از ISP ها و شرکت های بزرگ اینترنتی بین المللی نیز متاسفانه IP های متعلق به ایران را در لیست سیاه خود قرار داده اند. از این رو زمانی که ایمیل های شما از میل سرور داخلی (و به طبع از IP ایرانی) ارسال می شود، به دست مقصد نرسیده و شما با پیامی مبنی بر محدودیت دسترسی دریافت خواهید کرد.

از دیگر معایب سرورهای ایرانی و شبکه ملی می توان به محدودیت دسترسی کاربران خارجی به این سرورها اشاره نمود. به همین دلیل توصیه می کنیم در صورتی که شما در کسب و کار خود با عوامل خارج از کشور در رابطه هستید، سرورخود را از داخل ایران تهیه نکنید. زیرا در بسیاری از مواقع کاربران خارجی سایت های میزبانی شده در سرورهای داخلی را به کندی باز می کنند و یا حتی قادر به لود نمودن آن ها نیستند.

اکنون که از اکثر معایب این شبکه ملی مطلع شدیم، بالاخره نوبت به شرح مزایا و فرصت های ایجاد شده در این بستر فرا می رسد.

به لطف سرعت بسیار زیادی که بستر شبکه ملی برای کاربران ایرانی فراهم می سازد، می توان سرویس های بسیار زیادی را که تابحال امکان ارایه آن به دلیل کندی اینترنت وجود نداشت را آماده بهره برداری کرد که با به وجود آمدن سرویس های جدید، امکان ایجاد شغل های بیشتری نیز ایجاد شده و این موضوع به نفع کل جامعه خواهد بود.

یکی از سرویسهای مفید و عامه پسندی که می توان در بستر اینترنت پرسرعت ارایه داد، سرویس تلویزیون اینترنتی می باشد.

تلویزیون اینترنتی نام یکی از تکنولوژی های پیشرفته و استاندارد برای پخش برنامه های تلویزیون توسط کانال های ارایه دهنده تلویزیون از طریق اینترنت می باشد. تصاویر تلویزیون های اینترنتی از طریق Internet Protocol television  یا به اختصار IPTV منتقل شده و از مراکز فرستنده به گیرنده ها می رسند. تلویزیون اینترنتی در سال های اخیر از محبوبیت بسیار بالایی برخوردار شده است، برخی از محبوب ترین تلویزیون های اینترنتی در آمریکا عبارتند از : Hulu ، Netflix ، NBC و …  هریک از این کانال ها یا کمپانی ها، وب سایت مختص به خود را دارند که به کاربران اجازه می دهند تا پس از عضویت و پرداخت حق عضویت مربوطه، تمامی برنامه های متنوع آن کانال  را از طریق وب در سیستم شخصی ، موبایل یا تبلت خود با کیفیت فوق العاده مشاهده نمایند. همانطور که اشاره شد، در سال های اخیر فعالیت این شرکت ها بسیار گسترش یافت و خدمات آن ها در پلتفرم های مختلف از جمله iOS و Android برای موبایل ها و تبلت ها نیز ارایه شد.

کاربران تلویزیون های اینترنتی می توانند برنامه مورد علاقه خود را از لیست برنامه های ارایه شده انتخاب کرده و در هر ساعتی بدون نگرانی از، از دست دادن برنامه مورد نظر به خاطر فراموش کردن زمان پخش آن، به صورت آنلاین مشاهده کرده و یا آن را دانلود نمایند. در چنین شرایطی معمولا هریک از برنامه ها Show های تلویزیون مربوطه، به مدت یک هفته بر روی وب سایت یا سرور باقی می مانند تا کاربران به صورت دلخواه آن ها را تماشا کنند. یکی از بزرگترین کانال های اینترنتی کشور انگلستان متعلق به شبکه BBC است که یکی از برنامه های آن به نام The Apprentice توانست ۵ درصد ترافیک اینترنت کل انگلستان را به خود اختصاصی دهد.

با توجه به سیاست اکثر دولت های غربی، که هزینه ارتباط اینترنت و پهنای باند را برای شبکه های تلویزیونی اینترنتی به مقدار قابل توجهی کاهش داده و یا حتی آن را به صورت رایگان ارایه می دهند، بسیاری از کمپانی های ارایه دهنده کانال تلویزیونی اینترنتی بدون پرداخت هزینه های چندان می توانند با درج مداوم آگهی های کوتاه در بین برنامه های خود، سود بسیار زیادی را برای مجموعه خود کسب نمایند و به طبع به ایجاد شغل در جامعه خود کمک کنند.

متاسفانه با تمام مزایای این شبکه های تلویزیونی، کاربران ایرانی به دلیل کندی سرعت اتصال به شبکه های خارج از کشور امکان مشاهده برنامه ها و استفاده از آن را ندارند.  اما به لطف راه اندازی شبکه ملی و فراهم شدن سرعت بسیار بالای ارتباط برای کاربران داخلی به شبکه داخلی، بستر راه اندازی چنین شبکه هایی به وجود آمده است اما متاسفانه هنوز اقدامی برای سرمایه گذاری در این مورد انجام نشده و یا صرفا از سمت دولت بوده است. گرچه که سایت Aparat.com با انجام اقدامی مشابه youtube.com موفق شده تا به صورت گسترده ای محبوبیت خود را بین کاربران ایرانی افزایش دهد و جایگزین مناسبی برای youtube.com با سرعت بسیار بالا برای کاربران و سایت های ایرانی باشد. اما هم کانون با می توان یک سرمایه گذاری مناسب و آینده نگر، اولین شبکه تلویزیونی ایرانی را با محتوای مناسب و کاربر پسند راه اندازی کرد و به مراتب آن هم به ایجاد شغل در جامعه کمک کرد هم به سود قابل توجهی دست پیدا کرد.

از دیگر سرویس های بسیار سودمند که نیازمند بستر پرسرعت و قابل اطمینان اینترنت می باشد، می توان به سرویس های آموزش از راه دور اشاره کرد. چنین سرویسی می تواند مزایای بسیاری را در سطح جامعه از جمله : کاهش ترافیک، کاهش هزینه های به وجود آمده از مصرف کاغذ، اجاره فضای آموزشی و ..، تسهیل مراحل آموزش برای تعداد بیشتری از افراد و … را به همراه داشته باشد.

در چنین سیستمی، دانشجو یا دانش آموز می تواند در زمان و مکان دلخواه (مانند خانه، محل کار و …) و بدون حضور فیزیکی در کلاس درس، به تحصیل بپردازد. بسترهایی مانند VoIP، سرعت بسیار بالای انتقال اطلاعات و آموزش اساتید و دانشجویان برای استفاده از تجهیزات نیاز های ضروری این سیستم می باشند.

با فراهم شدن چنین ساختاری در بستر پرسرعت شبکه ملی، دیگر نیاز ضروری برای حضور دانشجو و استاد در محل دانشگاه وجود ندارد، که این امر باعث کاهش هزینه های رفت و آمد، کاهش ترافیک و نیاز به فضای آموزش می گردد. بسیار بوده اند افرادی که با قبول شدن در دانشگاه شهرستانها، مجبور به اجاره خانه یا اقامت در خوابگاه محل تحصیل می شدند و دوری از خانه و پرداخت هزینه های گزاف را تحمل می کردند. اما فراهم شدن چنین سیستمی، فارغ از محل دانشگاه مورد نظر، افراد از سراسر کشور می توانند به تحصیل خود ادامه دهند. البته سیستم آموزش از راه دور در جهان نیز به صورت فراگیر گسترش نیافته است، اما تعداد کثیریاز دانشگاه های معتبر دنیا، نیمی از کلاس های خود را به صورت حضوری و نیمی دیگر را به صورت آنلاین برگزار می کنند. قابل ذکر است که بسیاری از دانشگاه های پیشگام دنیا برای افزایش سطح دانش افراد جامع، اقدام به اشتراک گذاری کلاس های درس خود به صورت آنلاین و رایگان نموده اند. این کلاس های درس به اصطلاح Open education نام دارند و کاربر می تواند بدون پرداخت هزینه و یا حتی ثبت نام در دانشگاه مقصد، در آن کلاس شرکت کرده و یا ویدیو و صدای استاد مربوطه را از طریق اینترنت مشاهده و گوش نماید. شرکت Apple نیز نرم افزاری را مختص به همین امر در سیستم عامل iOS خود در تبلت ها و گوشی های همراه هوشمند خود به نام iTunesU گنجانده است که کاربران می توانند از طریق آن نسبت به پیدا کردن کلاس درس مورد نظر خود اقدام نمایند و به سادگی آن ها را دانلود یا مشاهده کنند.

و اما تکنولوژی های مورد نیاز در مبحث آموزش از راه دور به دو دسته کلی تقسیم می گردند : آموزش همزمان  ( synchronous learning) و آموزش غیرهمزمان (asynchronous learning) .

در آموزش همزمان، تمامی دانشجویان یا داوطلبان به صورت مجازی و آنلاین در زمان مقرر حاضر شده و کلاس درس به صورت سنتی اما مجازی برگزار می شود. چنین سیستمی نیاز به جداول زمان بندی منظم دارد تا تمامی داوطلبان از زمان تشکیل دقیق کلاس های خود مطلع شوند. فناوری هایی مانند کنفرانس های تحت وب، ویدیو کنفرانس، تلویزیون های آموزشی، Direct Broadcast satellite (DBS)، رادیوهای اینترنتی، تلفن و VoIP تحت وب نمونه های از این مورد می باشند. نرم افزارهای ملاقات اینترنتی مانند Adobe Contact نیز می توانند به اساتید و دانشجویان برای ملاقات با یکدیگر در کلاس های درس کمک کنند. البته در حال حاضر نیز امکان استفاده از چنین نرم افزارهای با سرعت مناسب در داخل ایران فراهم می باشد، اما به دلیل هزینه های زیاد در استفاده از اینترنت، معمولا سازمان ها به صورت گسترده توان استفاده از آن را ندارند. اما با توجه به راه اندازی شبکه ملی و ارزان بودن پهنای باند داخلی، تمامی سازمان ها و حتی مدرسه ها می توانند به راحتی به چنین فناوری هایی دستیابی داشته باشند.

در سیستم آموزشی غیر همزمان، دیگر نیازی به حاضر بودن همزمان تمامی شاگردان و اساتید به صورت مجازی وجود ندارد و هریک از دانشجویان می توانند در زمان دلخواه با استفاده از فناوری هایی مانند Email, Video streaming, Audio streaming و … مباحث درسی را فراگیرند.

با توجه به پتانسیل نسل جوان کشور ما و نیاز روزافزون به آموزش و افزایش سطح سواد و تربیت نیروهای متخصص، استفاده از سیستم های آموزش از راه دور به عنوان یک نیاز ضروری برای جامعه تلقی می شود. اکنون به لطف راه اندازی شبکه ملی و فراهم شدن بستر اصلی آن، با سرمایه گذاری مناسب و استفاده از نیروهای متخصص می توان در مدت زمان نسبتا کوتاهی اکثر مراکز آموزشی کشور را به چنین سیستم سودمندی تجهیز نمود.

نگاهی دقیق تر به شبکه ملی اطلاعات